نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، رشته پژوهش هنر، دانشکده آموزشهای عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
2 دانشیار گروه صنایع دستی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
3 استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Teaching art is one of the most important issues from childhood to adulthood. How art is taught and what topics and categories should be considered in this education is so important that it has led to the formation of an independent field under the title of art education at the world level, and is offered in universities of many countries. Meanwhile, its absence and necessity of this field in Iran are clearly visible. The purpose of this article was to compare the curriculum of art education at the master's level among the eighteen universities of USA, Canada, UK, Germany, India, Singapore, UAE (Dubai) and South Africa. All universities have been selected purposefully as study samples. The comparative research method was based on the theory of George Brady and the data was collected from to the website of the selected universities. The main research question is: How is the curriculum of art education at master's level in other countries? And what common and non-common courses are offered for this field? The result of this research shows that the total number of courses available in eighteen selected universities is ninety courses. Among these, seventeen courses are taught jointly in universities. This shows that these lessons are very important. Based on the comparison and analysis of the obtained information, these courses can be presented in ten categories including Art lessons, Research method, Historical and philosophical lessons, Technology and current issues in art education, Learning and psychology topics, Teaching method and teacher training, Basics and theories in art education, Art workshop lessons, Curriculum and training and Thesis. The courses of each category were presented along with the priority, based on the frequency and repetition of courses in selected universities. These findings can be used in the development of this field in the country and be adapted according to the country's educational policies.
Introduction
Teaching art is a crucial issue from childhood to adulthood. The significance of how art is taught and what topics should be covered in art education has led to the establishment of an independent academic discipline called "Art Education" worldwide, offered in numerous universities across different countries. However, its absence and the necessity for this field in Iran are clearly evident. This paper aims to conduct a comparative analysis of the curriculum, focusing on the courses offered in the Master's degree program in Art Education at 18 universities: 1. Tufts University, USA 2. University of Illinois, USA 3. Kent State University, USA 4. Indiana University, USA 5. Penn State University, USA 6. University of Florida, USA 7. Adelphi University, USA 8. Boston University, USA 9. University of Cincinnati, USA 10. Concordia University, Canada 11. University of British Columbia, Canada 12. Middlesex University Dubai 13. Jamia Millia Islamia, India 14. Nanyang Technological University, Singapore 15. Leipzig University, Germany 16. Giessen University, Germany 17. UCL University, England 18. Stellenbosch University, South Africa. All universities were purposefully selected as case studies.
Regarding the importance and necessity of art education and the establishment of this field in Iran, it can be said that since art plays a fundamental and strategic role in cultural development and social orientation across various population layers, it requires individuals who not only teach art effectively but also teach *good* art to others. Achieving this goal requires a well-structured curriculum in Art Education that trains graduates with both theoretical and practical expertise in teaching art. Unfortunately, in our country, art education has been treated superficially and left without a precise and scientific plan. In contrast, in the discussion of art education in developed countries, there are very important and necessary issues in the field of education, such as psychology, cultural, social issues, and targeted policies, which the art teacher should be aware of and have learned the methods of art education based on various conditions. Therefore, it can be said that art education has its own conditions and requirements, which in its scientific form is beyond teaching a mere technique that requires attention and specialized planning.
Methodology
This research falls into the category of developmental studies and employs a comparative analysis method based on George Bereday’s (1969) theory, which consists of four stages: description, interpretation, juxtaposition, and comparison. The information and data of the research were collected by reviewing the official websites of the selected universities and qualitatively analyzing course titles and content. This research initially started with a comprehensive and complete look at all universities offering the field of "Art Education" in different countries from different continents (Asia, Africa, America, and Europe), but since access to the curriculum of all those universities was not possible, only those universities that had this possibility were included in the research community, among which examples were used and presented in this article that have geographical-cultural diversity. Finally, 18 universities from eight countries of the United States, Canada, England, Germany, India, Singapore, the United Arab Emirates (Dubai), and South Africa were selected as case studies.
Research Findings
To answer the main research question "What is the structure of the Art Education curriculum at the master's level in other countries, and based on comparative studies, what courses can be proposed for establishing this field in Iran?" It is necessary to first find answers to other initial questions, which are: 1. What courses are offered in the Master’s Art Education programs at the 18 selected universities? 2. Under what titles can the courses offered in the 18 selected universities be categorized? 3. Which courses are commonly taught across these universities? 4. How can the common courses be ranked from the most to the least frequently offered? In order to achieve the goal of the research, it is necessary to answer the questions based on the sequence presented.
Discussion of Results and Conclusion
First, the courses in Art Education at each university were studied, and their titles were extracted to compile a list. The total number of courses across the 18 universities amounted to 90, as presented in Table 1. In the next step of the research, by examining the course titles and the content of the courses, they were categorized. Finally, the results of these reviews showed that eleven important categories are offered in the field of art education in the studied universities, which in order of priority are: 1. Art courses 2. Research methods 3. Historical and philosophical courses 4. Technology and current topics in art education 5. Learning and psychology topics 6. Cultural foundations 7. Teaching methods and teacher training 8. Foundations and theories in art education 9. Art workshop courses 10. Curriculum and instruction 11. Thesis. Out of the 90 courses, only 17 were commonly taught across some universities. A comparison of these courses with Table 2, which outlines the course categories, shows that these courses fall into ten categories. This suggests that these ten categories are among the most important topics in art education curriculum planning. Importantly, the only category that did not contain any commonly offered core courses was Cultural Foundations. This suggests that cultural studies in Art Education should be customized based on the specific needs of each society and offered as elective courses that reflect the culture and identity of the target country. Finally, by comparing and analyzing the previous tables, the most frequently offered courses were identified and ranked by priority. The results, presented in Table 4, highlight the importance and priority of these courses in prominent universities worldwide. These findings can be utilized in developing the Art Education program in Iran, adapting it to the country's educational policies.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
آموزش هنر به فرآیند تدریس و یادگیری مفاهیم و مهارت‌های هنری در زمینه‌هایی مختلف مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی، تئاتر، رقص، عکاسی، فیلم‌سازی و سایر شاخه‌های هنرهای تجسمی و اجرایی اشاره دارد. این فرآیند نه فقط به توسعۀ مهارت‌های تکنیکی هنرجویان کمک میکند، بلکه به تقویت خلاقیت، تفکر انتقادی، و درک زیبایی‌شناسی نیز می‌انجامد. آموزش هنر اهداف چهارگانهای را دنبال میکند که عبارت‌اند از: اول، توسعۀ خلاقیت، دوم، تقویت تفکر انتقادی و حل مسئله، سوم، افزایش درک زیبایی‌شناسی و چهارم، توسعۀ مهارت‌های فنی؛ به این معنا که آموزش هنر به دانش‌آموزان و هنرجویان کمک میکند تا خلاقیت خود را توسعه دهند. به عبارت دیگر، از طریق فعالیت‌های هنری، افراد میتوانند ایده‌های جدیدی خلق و از طریق هنرهای تجسمی و اجرایی، آنها را بیان کنند (Eisner, 2002, pp. 15-30). به علاوه، هنر به افراد می‌آموزد چگونه به مسائل از دیدگاه‌های مختلف بنگرند و راه‌حل‌های نوآورانه پیدا کنند. این فرآیند میتواند به تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله کمک کند (Hetland et al., 2007, pp. 45-60). همچنین، آموزش هنر به درک و تقدیر از زیبایی و هنر کمک میکند. این امر موجب توسعۀ حساسیت زیبایی‌شناختی و توانایی درک و تحلیل آثار هنری میشود (Dissanayake, 1995, pp. 70-85). و در نهایت، آموزش هنر شامل یادگیری تکنیک‌ها و مهارت‌های خاص هر رشتۀ هنری است. این مهارت‌ها به دانش‌آموزان کمک میکند تا بتوانند ایده‌های خلاقانۀ خود را به صورت عملی اجرا کنند (Edwards, 1999, pp. 120-135).
در رابطه با اهمیت و ضرورت آموزش هنر و تشکیل این رشتۀ تحصیلی در کشور، میتوان گفت از آنجا که هنر نقش اساسی و راهبردی در توسعۀ فرهنگی و جهتدهی اجتماعی در لایههای مختلف جمعیتی دارد، نیازمند افرادی است که نه فقط هنر را به‌خوبی به دیگران آموزش بدهند، بلکه هنرِ خوب را به دیگران بیاموزند تا در پیشبرد اهداف جامعه مؤثر باشند. چنین آموزشی ثمراتی بسیار سودمند در جامعه خواهد داشت که در این رابطه میتوان به مواردی همچون افزایش اعتمادبه‌نفس و خودآگاهی، توسعۀ مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی و همچنین ترویج تنوع فرهنگی اشاره کرد؛ به این صورت که مشارکت در فعالیت‌ها و خلق آثار هنری و دریافت بازخورد مثبت از آن میتواند احساس موفقیت و ارزشمندی را در دانش‌آموزان تقویت کند (Winner & Hetland, 2008, pp. 29-31). از طرفی، کار گروهی در پروژه‌های هنری، بحث و تبادل نظر دربارۀ آثار هنری و نمایش عمومی آثار همگی به تقویت این مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کمک می‌کنند (Thompson & Bordwell, 2016, pp. 250-270). همچنین، مطالعه و آموزش هنرهای مختلف از فرهنگهای گوناگون میتواند به ترویج تنوع فرهنگی و درک بین‌المللی یاری رساند. این امر میتواند به افزایش تحمل و همدلی نسبت به دیگران منجر شود و جوامع را به هم نزدیک‌تر کند (Adams, 1996, pp. 100-120) آموزش هنر نقش حیاتی در توسعۀ خلاقیت، تفکر انتقادی و درک زیبایی‌شناسی افراد دارد؛ بنابراین، با استفاده از روشهای متنوع آموزشی و مقابله با چالش‌های موجود، میتوان به بهبود و گسترش این حوزه کمک کرد و شاهد پیامدهای مثبت آن در جامعه بود.
همچنین، شرایط آموزش هنر در کشورمان ایران مورد سطحینگری قرار گرفته و بدون برنامه‌ای دقیق و علمی رها شده است. برای مثال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند شماری از مشکلات نظری تربیت هنری در نظام آموزشی برخاسته از این تصور هستند که قلمرو فرعی هنر فاقد اهمیت لازم برای تنظیم و تدوین برنامهریزی هدفمند است. برآیند چنین دیدگاهی در عمل این است که مدرسان صرفاً بر اساس برداشت‌های شخصی و بدون عنایت به اهداف تربیت هنری، اقدامات پراکنده و فاقد سندیت علمی انجام می‌دهند (مهرمحمدی و امینی، 1380، ص. 221). ماحصل چنین سطحینگری این است که در حال حاضر بسیاری از مدرسان دانشگاهی، دانش‌آموختگان رشته‌هایی هستند که در طی تحصیل یا پس از آن، برای همیشه یا مدتی به تدریس و آموزش در مقاطع گوناگون مشغول میشوند؛ اما این موضوع در آموزش هنر بسیار مشکلساز است. مشکلی که این شیوه از انتخاب مدرس ایجاد میکند این است که به صرف شناخت تکنیکهای هنری توسط مدرس نمیتوان آموزشی کارآمد و مبتنی بر رویکردهای مختلف، مانند رویکردهای مبتنی بر خلاقیت، آموزش به فراگیران با شرایط سنی، جسمی و روانی مختلف، حتی آموزش در فرهنگهای مختلف داشت. این در حالی است که در بحث آموزش هنر در کشورهای پیشرفته، مسائل بسیار پراهمیت و ضروری در حوزۀ آموزش مانند مباحث روانشناسی، فرهنگی، اجتماعی و سیاست‌گذاری‌های هدفمند وجود دارند که لازم است مدرس هنر از آنها آگاه و شیوههای آموزش هنر مبتنی بر شرایط گوناگون را آموخته باشد؛ از این رو، میتوان گفت آموزش هنر شرایط و ملزومات خاص خود را دارد که در نوع علمی خود فراتر از آموزش یک تکنیک صرف است که نیازمند توجه و برنامهریزی تخصصی است.
نگاهی به تاریخچۀ آموزش هنر در دنیا نشان میدهد این امر سال‌هاست که در برخی از کشورها مورد توجه و عنایت قرار گرفته است، به طوری که نخستین انجمن آموزش هنر در دنیا بیش از هفتاد سال قبل تأسیس شد و در آن به طور کاملاً تخصصی مقولۀ آموزش هنر در رشته‌های مختلف هنری و همچنین تمرکز بر جنبه‌های نظری در آموزش هنر از جمله علم انسانشناسی، روانشناسی، جامعهشناسی، فلسفه، رشد و تکامل (پیشرفت) انسانی، اصول نظری هنر، نقد هنری و تاریخ هنر، بررسی میشود. همچنین، وجود رشته‌ای تحت عنوان «آموزش هنر»[1] در حوزۀ آموزش عالی در بسیاری از دانشگاههای دنیا در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری مشخص شده است. در رابطه با چیستی و هدف غایی این رشته، میتوان به طور خلاصه چنین گفت هدف عمدۀ این رشته تربیت دانشجویان برای ورود به عرصۀ تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) به منظور تدریس و آموزش به ردۀ سنی 5 تا 12 است. کسانی که تمایل به آموزش (تدریس) هنر دارند، میتوانند به رشتۀ آموزش هنر ورود کنند؛ بنابراین، یکی از اهداف متقاضیان برای ورود به آموزش هنر، تدریس هنر است که برای برخی از افراد این تدریس ممکن است شامل هنر عمومی یا تاریخ هنر باشد، در حالی که دیگران ممکن است دارای زمینه‌های تخصصی مانند مجسمه‌سازی یا نقاشی رنگ و روغن باشند. در واقع، کسب درجۀ دانش‌آموختگی در آموزش هنر، فراگیر را به مهارت و دانش لازم برای درک طیفی گسترده از هنر، از هنر تمدن اولیه گرفته تا هنر نوآورانۀ معاصر، مجهز میکند. هنگام تحصیل در رشتۀ آموزش هنر، دوره‌ها و روشهای خلاقانه برای آموزش دانشجویان در رابطه با همۀ رسانههای هنری تعریف شده‌اند که به دانشجویان امکان میدهد دانش هنری خود را بیشتر ارتقا دهند و روش‌ها و تکنیکهای مختلف را یاد بگیرند تا به دیگران آموزش دهند (URL1).
به علاوه، به لحاظ پژوهش در این حوزه، نشریات و مجلاتی نیز با درجات معتبر علمی مشغول فعالیت و چاپ به‌روزترین پژوهش‌ها و مطالعات نوین در بستر تخصصی آموزش هنر هستند که تمامی اینها آشکارکنندۀ اهمیت بارز و جایگاه بسیار ارزشمند رشته و تخصص «آموزش هنر» در دنیای امروز است؛ اما متأسفانه در کشور ایران صرفاً این رشته در مقطع کارشناسی و در دانشگاه فرهنگیان در سالهای اخیر دایر شده و توجه آن بیشتر به آموزش مباحث فنی و تکنیکی هنر است و به ارائۀ پژوهشهای منسجم و کارآمد در این حوزه منجر نشده است. از طرفی، این رشته در ایران هیچ نگاه ویژه‌ای به فراگیران خاص یا آموزش با رویکرد خاص ندارد. برای پرکردن چنین خلأهایی، چه در فضای آموزشی و چه در زمینه‌های پژوهشی، به نظر میرسد این مباحث میتوانند در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری مطرح و پیگیری شوند. پژوهش پیش رو با توجه به اهداف قابل تأمل رشتۀ آموزش هنر و دلایل پیش‌گفته دربارۀ ضرورت وجود این رشته در مقطع کارشناسی ارشد انجام شد که میتواند در آینده موجب تقویت بنیۀ تخصصی معلمان هنر و در نهایت ارتقای سطح فرهنگی و تربیتی اجتماع را به همراه داشته باشد. در این راستا، پژوهش پیش رو با مطالعۀ تطبیقی برنامۀ درسی (مواد درسی) رشتۀ آموزش هنر در منتخبی از دانشگاهها، مهمترین مقولههای آموزشی بر مبنای محتوای مواد درسی را استخراج کرده است تا از این طریق بتوان کارآمدترین دروس مورد نیاز برای تدوین رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد را برای کشور ایران ارائه داد. پرسش اصلی که این پژوهش بر مبنای آن انجام شده این است که: «برنامۀ درسی رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد در کشورهای دیگر چگونه است و بر اساس مطالعۀ تطبیقی، چه دروسی را میتوان برای تأسیس این رشته در ایران پیشنهاد داد؟» نکته‌ای جالب توجه در این بخش مطرح میشود و آن این است که در راستای رسیدن به پاسخ پرسش اصلی مطرح‌شده باید ابتدا درصدد پاسخ‌گویی به پرسش‌های بدوی دیگری برآمد تا بتوان مسیر را برای رسیدن به جواب پرسش اصلی آماده کرد. این پرسش‌های بدوی از این قرار هستند: 1. دروس رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد که در 18 دانشگاه منتخب ارائه میشوند، چه هستند؟ 2. دروس ارائه‌شده در 18 دانشگاه منتخب را تحت چه عناوینی میتوان مقولهبندی کرد؟ 3. از میان دروس ارائه‌شده در 18 دانشگاه منتخب، کدام یک از آن ها به صورت مشترک در دانشگاهها تدریس میشوند؟ 4. رتبهبندی دروس مشترک بر مبنای پرتکرارترین تا کمتکرارترین آنها، چگونه میتواند باشد؟ البته، باید اذعان داشت که برای رسیدن به هدف پژوهش، رعایت پاسخ‌گویی به پرسش‌ها بر اساس توالی مطرح‌شده الزامی است.
در این مسیر پژوهشی، رشتۀ آموزش هنر در 18 دانشگاه از دانشگاههای دنیا بررسی و تحلیل شد. نتایج این پژوهش میتواند تسهیل‌کنندۀ مسیر برای اعضای کمیتۀ برنامهریزی درسی وابسته به مدیریت برنامهریزی درسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) باشد.
با وجود اهمیتی که آموزش هنر دارد و پژوهشهای زیادی که در حوزههای زیبایی‌شناسی، فلسفی و تاریخی در حوزۀ هنر انجام شده‌اند، متأسفانه پژوهش‌هایی اندک در رابطه با چگونگی آموزش هنر با رویکردهای مختلف و با در نظر گرفتن گروه‌های سنی گوناگون، حتی جنسیتهای متفاوت یا فراگیران با شرایط خاص و بسیاری موارد دیگر که هم ضروری هستند و هم مهم، انجام شده‌اند. اما در حوزههای برنامۀ درسی و آموزش در دیگر رشتهها و بررسی این مهم به صورت کلی منابعی موجود هستند که در راستای تحقق این پژوهش راه‌گشا بودند که در ادامه مهمترین آنها بررسی میشوند.
دستۀ اول، پژوهشهای مرتبط با حوزۀ آموزش هنر هستند که منابع محدودتری دارند. نوروزی قره قشلاق و همکاران (1400) در مقالۀ مستخرج از رسالۀ دکتری خود تحت عنوان «بررسی تطبیقی شایستگیهای حرفهای صنایع دستی در چند کشور و تبیین وجوه مغفول آن در برنامۀ درسی دورۀ کارشناسی ایران»، برنامۀ درسی مقطع کارشناسی رشتۀ صنایع دستی در ایران را از منظر شایستگیهای حرفهای و مقایسۀ آن با کشورهای ترکیه، مالزی، هند و انگلستان در سه بُعد دانش، مهارت و نگرش بررسی کرده‌اند. خسروی مشیزی و همکاران (Khosravi Mashizi et al., 2019) در مقاله‌ای تحت عنوان «مطالعۀ تطبیقی برنامۀ درسی هنر در مدارس ابتدایی ایران و کانادا»، برنامۀ درسی هنر در مدارس ابتدایی ایران و کانادا را بر اساس چهار مؤلفۀ اهداف، محتوا، روشهای تدریس و شیوههای ارزیابی بررسی تطبیقی کرده‌اند. در مقاله‌ای دیگر که فلاح تفتی و همکاران (Fallah Tafti et al., 2020) به رشتۀ تحریر درآورده و آن را «مطالعۀ تطبیقی برنامۀ درسی هنر در مدارس ابتدایی برزیل، یونان، ایران و کرۀ جنوبی» نام نهاده‌اند، نتایج نشان میدهد چهار کشور تحت مطالعه در زمینه‌هایی همچون رشد تفکر خلاق، آشنایی با بزرگان هنری و آثار معروف آنان، پی‌بردن به زیبایی‌های طبیعت، رشد مهارت‌های دستورزی در کار با اشکال هنری، استفاده از مواد و ابزارهای هنری و بیان احساسات و ابراز وجود از طریق هنر، با یکدیگر شباهت دارند. میرزا امینی و همکاران (1396) در مقالۀ خود که مستخرج از رسالۀ دکتری ایشان با عنوان «ارزشیابی ضرورت و اهداف دورۀ کارشناسی ارشد رشتۀ فرش دستباف در آموزش عالی بر مبنای الگوی ارزشیابی سیپ» است، پژوهشی با هدف ارزشیابی برنامۀ درسی کارشناسی ارشد رشتۀ فرش دستباف در بخش زمینه و بر مبنای الگوی ارزشیابی سیپ انجام دادهاند که نتایج حاصل بر مبنای روشهای کیفی و کمّی به دست آمدهاند. دالوندی (1389) در کتاب خود با نام آموزش هنر در دبستان، قصد داشته است یک چارچوب کلی از درس‌مایه‌های ماحصل تجربه و مناسب هر پایۀ تحصیلی ارائه دهد. کتاب رویکردهای معاصر در آموزش هنر حاصل پژوهشهای گودالیوس و اسپیرز (2002/1398) است. این کتاب به سه بخش تقسیم شده است که چارچوب‌های نظری و دیدی کلی از نظریههای متنوع موجود را فراهم می‌آورند.
دستۀ دوم، پژوهشهای کلی در حوزۀ برنامه درسی هستند. برونداد پژوهشهای پروفسور شورت (1991/1398) در حوزۀ برنامۀ درسی کتابی است با نام روششناسی مطالعات برنامۀ درسی. این اثر مجموعه‌ای گسترده (البته نه کامل و جامع) از روش‌شناسی‌های پژوهشی در حوزۀ برنامۀ درسی را ارائه میدهد که از آنها با عنوان اشکال گوناگون پژوهش نام برده شده است. رحمانپور و همکاران (1395) در رسالۀ دکتری خود با عنوان «بررسی مقایسهای برنامۀ درسی کارشناسی ارشد فناوری آموزشی در ایران و کشورهای منتخب به منظور پیشنهاد برنامۀ درسی مطلوب»، وضعیت موجود برنامۀ درسی کارشناسی ارشد فناوری آموزشی در ایران را بررسی کرده و به منظور پیشنهاد برنامۀ درسی مطلوب، آن را با کشورهای منتخب مقایسۀ تطبیقی کرده‌اند. نلسون (2014/1394) حاصل پژوهشهای خود را در کتابی تحت عنوان طراحی برنامۀ درسی گردآوری کرده است. او در این کتاب نظریۀ برنامۀ درسی، نظریۀ یادگیری، هدف‌ها و اجزای اساسی آن، روشهای طراحی برنامۀ درسی، اصلاح متون درسی منتشرشده و در پایان تلفیق رویکردها را بررسی میکند. همچنین، رحمانپور و نصر (1392) در مقالۀ خود با عنوان «روششناسی پژوهشهای داخلی و خارجی مربوط به حوزۀ برنامۀ درسی در آموزش عالی» به این نتیجه رسیده‌اند که در پژوهشهای خارجی برنامۀ درسی، بیشترین رویکردها به‌ترتیب رویکردهای کیفی، موردی و پدیدارشناسی هستند، در حالی که در ایران رویکرد کمّی بیشترین میزان استفاده را در میان پژوهشگران به خود اختصاص میدهد. مهرمحمدی (1387) پژوهشی انجام دادهاند که حاصل آن چاپ کتابی تحت عنوان «برنامۀ درسی (نظرگاهها، رویکردها و چشم‌اندازها) است. آنها در ابتدای امر حدود و ثغور برنامۀ درسی را تعریف و سپس، با نگاهی تاریخی، برنامۀ درسی را بررسی کرده‌اند. رسالۀ دکتری یمانی (1388) که حاصل پژوهشهای وی با راهنمایی دکترمحمدجواد لیاقتدار در حوزۀ برنامهریزی درسی است، «بررسی نقش برنامۀ درسی پنهان در توسعۀ رفتارهای حرفهای در آموزش پزشکی» نام دارد. این پژوهش به صورت یک مطالعۀ ترکیبی با رویکرد تری انگولیشن[2] یا سه سوسازی و با روش هم‌زمان طراحی شده است. در کتاب نظریههای برنامۀ درسی که توسط میلر (2009/1389) به رشتۀ تحریر درآمده است، نیز طبقهبندی دیدگاه‌های برنامۀ درسی جان میلر، استاد دانشگاه تورنتو در کانادا، به طور تفصیلی معرفی شده است.
در زمینۀ برنامۀ درسی رشتۀ آموزش هنر هیچ پژوهش علمی و تخصصی در ایران وجود ندارد و خلأ پژوهشی بزرگی در این حوزه مشاهده میشود؛ از این رو، نیازمند توجه و تمرکز بیشتر پژوهشگران در این زمینه است. امید است که این پژوهش با برداشتن گامی هرچند کوچک، مسیری برای شکل‌گیری و انجام پژوهشهای مهم و ضروری در این مسیر باشد.
روش پژوهش
این پژوهش در دستۀ پژوهشهای توسعه‌ای قرار میگیرد که به روش تطبیقی انجام شده‌اند. استخراج اطلاعات و دادههای پژوهش با مراجعه به سایت رسمی دانشگاههای منتخب در پژوهش جمعآوری شده و با تجزیه‌وتحلیل کیفی عناوین و محتوای مواد درسی انجام شده است. روش نمونهگیری و فرایند تجزیه‌وتحلیل دادهها به‌تفصیل در ادامه بیان شده است.
روش نمونهگیری و حجم نمونه: این پژوهش در ابتدا با نگاهی جامع و کامل به کلیۀ دانشگاههای ارائه‌دهندۀ رشتۀ «آموزش هنر» در کشورهای مختلف از قارههای مختلف (آسیا، آفریقا، آمریکا و اروپا) آغاز شد، اما از آنجا که دسترسی به برنامۀ درسی همۀ آن دانشگاهها امکان‌پذیر نبود، صرفاً دانشگاههایی که این امکان را داشتند، در جامعۀ پژوهش قرار گرفتند. برای مثال، در قارۀ آمریکا از بین 64 دانشگاه از دانشگاههای موجود در 48 ایالت مختلف از کشور ایالات متحده، 9 دانشگاه واجد چنین شرایطی بودند. همچنین، دو دانشگاه در کشور کانادا نیز شرایطی مناسب برای پیوستن به این پژوهش داشتند. از قارۀ آفریقا فقط یک دانشگاه در کشور آفریقای جنوبی و از قارۀ آسیا سه دانشگاه از کشورهای امارات متحدۀ عربی، هند و سنگاپور و از اروپا سه دانشگاه از کشورهای آلمان و انگلستان واجد شرایط مطلوب برای استفاده در این پژوهش بودند. از این رو، در این پژوهش روش نمونهگیری ابتدایی به صورت هدفمند و بر اساس امکان دسترسی به برنامۀ درسی (بر اساس چهار مؤلفۀ هدف، محتوا، روش و ارزشیابی) و لیست دروس (مواد درسی) بوده است. در این بین، نمونه‌هایی در این مقاله استفاده و ارائه شدند که از تنوع جغرافیایی - فرهنگی برخوردار بودند؛ به این معنا که در نمونه‌های ارائه‌شده سعی بر آن بوده که این رشته در قارههای مختلف و همچنین کشورهای پیشرفته مطالعه شود. علت این امر دسترسی به بیشترین عناوین درسی که ممکن است اقتضای فرهنگی یا علمی آن کشورها باشد، بوده است. با این تفاسیر، برای دستیابی به پاسخ مدنظر، به عنوان نمونۀ مطالعاتی، 18 دانشگاه از سراسر دنیا انتخاب شدند که عبارت‌اند از:
روش اجرا و تحلیل دادهها: در گامِ نخستِ این پژوهش، به منظور افزایش اعتبار و تضمین قابلیت اجرای نتایج حاصل از این پژوهش، پژوهشگران مستقیماً با مراجعه به منابع دست اول (برنامۀ درسی و مواد درسی موجود در دانشگاهها) که دربرگیرندۀ مصوبات اجراشده در دانشگاههای ارائه‌دهندۀ رشته آموزش هنر در جهان هستند، دادههای اولیه را جمعآوری کرده‌اند. این کار از طریق شناسایی و مراجعه به سایت اصلی دانشگاهها انجام شده است. در گام دوم، برای تجزیه‌وتحلیل و دستیابی به نتایج، از روش کیفی و با رویکرد تطبیقی استفاده شده است که طبق نظریۀ کوی در طی این فرآیند پژوهشی، دو عنصر مقایسه میشوند که بر این اساس میتوان به توانمندی‌ها و کاستی‌های سیستم‌های آموزشی آگاه شد و مسیر را برای اقدام‌های علمی در راستای اصلاح و نوآوری در سیستم‌های آموزشی هموار کرد (کوی، 1398، صص. 5-10). به علاوه، از جملۀ شیوههای رایج در پژوهشهای کیفی در حوزۀ آموزش، استفاده از شیوۀ تحلیل تطبیقی از دیدگاه جُرج برِدی[3] (Brady, 1969) است که در آن برای تحلیل تطبیقی چهار مرحلۀ توصیف، تفسیر، هم‌جواری و مقایسه در نظر گرفته شده‌اند. چهار مرحلهای که جرج برِدی از آنها نام برده و پژوهش حاضر بر مبنای آن شکل گرفته است به شرح زیر هستند:
مرحلۀ توصیف شامل مشاهدۀ دقیق، جمعآوری اطلاعات و یادداشت‌برداری است و ممکن است شامل دستهبندی و اولویت‌بندی نیز باشد. در این پژوهش، پس از انتخاب دانشگاهها که پیش‌تر علت انتخاب آنها بیان شد، برای پیشبرد این مرحله از پژوهش، لیست دروس رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد هر یک از دانشگاهها استخراج و دستهبندی شد.
مرحلۀ دوم تفسیر است که تدقیق مشاهدات از منظر تحلیل اطلاعات حاصل از مرحلۀ توصیف است. در این بخش، محتوای دروس ارائه‌شده در رشتۀ آموزش هنر مطالعه و تفسیر شد تا بتوان با استناد به آن، مقولههای درسی ارائه‌شده در این رشته را شناسایی و دستهبندی کرد.
سپس، مرحلۀ هم‌جواری است که توجه هدفمند به شباهتها و تفاوتهای بارز در میان نظامهای تحت ارزیابی برای دستیابی به بهترین چارچوب ممکن به منظور مقایسه است. در این مرحله، از میان تمامی دروس استخراج و طبقه‌بندی‌شده، دروس مشترک و غیرمشترک در میان دانشگاهها با تطبیق و مقایسه بررسی و شناسایی شده‌اند.
و در نهایت، مرحلۀ مقایسه است که چیستی و چرایی شباهتها و تفاوتها در راستای نیل به پاسخ علمی برای پرسش‌های پژوهش به منظور تبیین و دستیابی به نتیجۀ مدنظر را بررسی میکند (Brady, 1969). در این مرحله، دروس مشترک از بیشترین تا کمترین رتبهبندی و علاوه بر آن، مقولهها و مواد درسی بر مبنای بیشترین کاربرد و تکرار در میان برنامۀ درسی دانشگاههای منتخب ارزشگذاری شدند؛ زیرا این رتبهبندی اهمیت و اولویتهای درسی دنیای آموزش هنر را مشخص میکند و میتواند معیاری برای تدوین این رشته و مناسبسازی آن برای کشورمان باشد.
یافتههای پژوهش
دروس رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاههای منتخب
در گام اول پژوهش و پاسخ به پرسش بدوی اول که «دروس رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد که در 18 دانشگاه منتخب ارائه میشوند، چه هستند؟» بوده است، مطالعه و بررسی دروس رشتۀ آموزش هنر در هر دانشگاه انجام شد و عناوین دروس ارائه‌شده ابتدا استخراج شدند و سپس لیستی از این دروس تهیه شد. مطالعات نشان داد برخی از دروس در چند دانشگاه ارائه میشوند. به همین دلیل و در راستای سهولت مطالعه و ارائۀ این اطلاعات، جدولی طراحی شد که در ردیف بالای آن، اسامی دانشگاهها و در ستون اول لیست دروس آورده شده است. در ستونهای بعدی مشخص شده است که هر درس در کدام دانشگاه ارائه میشود (جدول 1).
جدول 1: عناوین دروس رشتۀ آموزش هنر در دانشگاههای منتخب (منبع: نگارندگان)
Table 1: Titles of art education courses in selected universities (source: authors)
جدول (1) نشان‌دهندۀ اطلاعات بسیاری برای این پژوهش است. مطالعه و استخراج دروس ارائه‌شده در دانشگاههای یادشده نشان داد 90 عنوان درسی در این دانشگاهها موجود هستند. در گام بعدی پژوهش، که به منظور سامان‌دهی، تفسیر و مقایسۀ این دروس و پاسخ به پرسش بدوی دوم که «دروس ارائه‌شده در 18 دانشگاه منتخب را تحت چه عناوینی میتوان مقولهبندی کرد؟ بوده است، به مقولهبندی آنها نیاز است. نکتۀ مهمی که در این مرحله از پژوهش وجود دارد این است که برای دستیابی به مقولههای دروس ارائه‌شده نمیتوان صرفاً به عناوین دروس بسنده کرد؛ از این رو، محتوای دروسی که قابل دسترس بودند، مطالعه و تحلیل و مقایسه شد. نکته‌ای که قابل بیان است این است که پس از بررسی محتوایی دروس، مشخص شد برخی از این دروس با وجود تفاوت در عنوان، به لحاظ محتوایی بسیار مشابه هم هستند؛ به این معنا که دروس از نظر عنوان با یکدیگر متفاوت هستند، اما آنچه هدف و محتوای درس است شباهت و قرابت بسیار دارد. برای مثال، درس روش تحقیق و اقدامپژوهی با درس تحلیل منابع و طراحی تحقیق در آموزش هنر به یکدیگر شبیه هستند یا درس تمرین تحقیقاتی با درس کارپروژۀ آموزش هنر مشابهت بسیار دارد. در نهایت، نتایج این بررسی‌ها نشان داد یازده مقولۀ مهم و اساسی در رشتۀ آموزش هنر در دانشگاههای تحت مطالعه ارائه شده‌اند. همچنین، این دستهبندی نشان داد برخی از مقولهها تعداد بیشتری درس را نسبت به سایر مقولهها در خود جای دادهاند (همانند مقولۀ ردیف شمارۀ 1 از جدول 2). به علاوه، این موضوع نشان‌دهندۀ آن است که مقوله‌هایی که دروس بیشتری را در بر میگیرند، احتمالاً بیشتر مورد توجه برنامهریزان درسی در همۀ دانشگاههای تحت مطالعه بوده و طبیعتاً از اهمیت و ارزش بیشتری نسبت به سایر مقولهها در رشتۀ آموزش هنر برخوردار بودهاند. به همین دلیل، به منظور شناخت و اولویت‌بندی این مقولهها، جدول (2) طراحی و ارائه شده است. این جدول نشان میدهد مقولۀ «دروس هنر» در رشتۀ آموزش هنر، بیشتر از سایر مقولههای این رشته مورد توجه برنامهریزان قرار دارد و از اهمیت بیشتری برخوردار است. بعد از آن نیز دروس مربوط به مقولۀ «روش تحقیق» جایگاه دوم بیشترین اهمیت را با بیشترین تعداد درس در برنامۀ درسی این رشته به خود اختصاص دادهاند. مندرجات این جدول از شمارۀ 1 تا 11 حاکی از اولویت و میزان اهمیت مقولههای مستخرج از جدول دروس اصلی، پایه و تخصصی است. بر این اساس، اعضای کمیتۀ برنامهریزی درسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) و دست‌اندرکاران تدوین رشتۀ آموزش هنر نیز میتوانند پیشنهادهای خود را با تکیه بر اهمیت این مقولهها ارائه بدهند تا مهمترین و اصلیترین مفاهیم مورد نیاز این رشته را از طریق دروسی که در مهمترین مقولهها قرار دارند به دانشجویان منتقل کنند.
علاوه بر نتایج به‌دست‌آمده از جداول (1) و (2)، مبحث مهم دیگری که میتواند برای برنامهریزان درسی در تدوین رشتۀ آموزش هنر در ایران راه‌گشا باشد این است که «از میان دروس ارائه‌شده در 18 دانشگاه منتخب، کدام یک از آنها به صورت مشترک در دانشگاهها تدریس میشوند؟». پاسخ به این پرسش میتواند سندی بر اهمیت آن درس یا دروس در تجربۀ جهانی این رشته باشد و به نوعی اعتبار آن دروس را برای رشتۀ آموزش هنر تأیید میکند؛ بنابراین، در مقایسۀ بین دروس ارائه‌شده، دروس مشترک موجود در دانشگاههای منتخب استخراج شدند و به منظور جلوگیری از اطاله کلام، نتایج آن در جدول (3) آمده است. گفتنی است که دروس مشترک در همۀ دانشگاهها وجود ندارند و صرفاً در تعدادی از آنها ارائه شده‌اند. معیار این انتخاب ارائۀ درس در دست‌کم دو دانشگاه است.
جدول 2: مقولهبندی دروس ارائه‌شده در رشتۀ آموزش هنر در دانشگاههای منتخب (منبع: نگارندگان)
Table 2: Categorization of courses offered in the field of art education in selected universities (source: authors)
|
ردیف |
عناوین مقولهها |
عناوین دروس |
|
1 |
دروس هنر |
هنر، طراحی و جامعه، آزمایشگاه روزانۀ هنرها، مطالعات میدانی در آموزش هنر در مدرسه و موزه، کارآموزی، مسائل متنوع در آموزش هنر، هنرهای تجسمی و خلاقیت، رشد هنرمندانه (هنری)، کاوش در هنر: هنرهای خلاق برای همۀ یادگیرندگان، هنر مدرن و مفاهیم ارتباط آن، راهبردهای فرآیندگرا در تمرین آموزش هنر فوق‌برنامه، جنبۀ جنسیتی در آموزش هنر فوق‌برنامه، از تصویر بسته تا باز، دنیای تصاویر دیجیتال |
|
2 |
روش پژوهش |
روش پژوهش و اقدامپژوهی، تمرین پژوهشی، آموزش هنر در گذشته و امروز از دیدگاه پژوهشی، راهبردهای پژوهشی در منطقۀ مرزی هنر و علم، کارپروژۀ آموزش هنر فوق‌برنامه، تحلیل منابع و طراحی پژوهش در آموزش هنر |
|
3 |
دروس تاریخی و فلسفی |
تاریخ آموزش هنرهای بصری، مبانی تاریخ و فلسفۀ آموزش هنر، رشد هنرمندانه (هنری)، تاریخ آموزش ایالات متحده، فلسفه و سیاست در آموزش عالی، مبانی تاریخی - اجتماعی آموزش هنر، تاریخ هنر |
|
4 |
فناوری و مباحث روز در آموزش هنر |
موضوعات منتخب در آموزش هنر، موضوعات معاصر در آموزش هنر، رسانههای جدید در ارتباطات جهانی، هنر و فناوری رسانهای جدید، آموزش رسانه و آموزش هنر فوق‌برنامه، مسائل متنوع در آموزش هنر |
|
5 |
مباحث یادگیری و روانشناسی |
روانشناسی یادگیری/تربیتی رشد کودک، یادگیری در افراد استثنایی، مقدمه‌ای بر آموزش بزرگسالان، کاوش در هنرها: هنرهای خلاق برای همۀ یادگیرندگان، روانشناسی یادگیری در آموزش عالی، یادگیری و شناخت در آموزش هنر (نظریههای یادگیری) |
|
6 |
مبانی فرهنگی |
جهانی‌شدن و آموزش هنر، آموزش همگانی مبتنی بر فرهنگ بصری، گوناگونی (تنوع)، فرهنگ بصری و آموزش و پرورش، فرهنگ تصویری محبوب |
|
7 |
روش تدریس و تربیت معلم |
آموزش هنر در دورۀ ابتدایی، مطالعات مورد نیاز در آموزش معلمی، آموزش در آموزش عالی، پروژۀ 5: دستیاری تدریس، پروژۀ 6: هنر کاربردی |
|
8 |
مبانی و نظریهها در آموزش هنر |
نظریههای آموزش هنر، نقش هنر در آموزش، مبانی آموزش هنر، مبانی تاریخی - اجتماعی آموزش هنر، پروژۀ 7: نظریههای آموزش هنر |
|
9 |
دروس کارگاهی هنر |
سمینار، پروژۀ 1: کارگاه طراحی، پروژۀ 2: کارگاه نقاشی، پروژۀ 3: کارگاه انتخابی از هنرهای کاربردی، گرافیک، مجسمه‌سازی |
|
10 |
برنامۀ درسی و آموزش |
برنامۀ درسی در آموزش هنر، آموزش و تمرین در آموزش عالی |
|
11 |
پایان نامه |
پایاننامه |
نتایج حاصل از جدول (3) نشان‌دهندۀ این است که از بین 90 درس موجود در دانشگاههای تحت مطالعه فقط 17 درس به صورت مشترک در برخی از دانشگاهها ارائه شده‌اند. از طرفی، مقایسه و تطبیق این دروس با جدول (2) که مربوط به مقولهبندی دروس است، نشان میدهد این دروس ذیل مقولههای 1. دروس هنر، 2. روش پژوهش، 3. دروس تاریخی و فلسفی، 4. فناوری و مباحث روز در آموزش هنر، 5. مباحث یادگیری و روانشناسی، 6. روش تدریس و تربیت معلم، 7. مبانی و نظریهها در آموزش هنر، 8. دروس کارگاهی هنر، 9. برنامۀ درسی و آموزش و 10. پایاننامه، قابل دستهبندی و ارائه هستند. با توجه به اینکه این دروس در 10 مقولۀ بالا قرار گرفتهاند و از طرفی، مطالعۀ محتوای دروس در جدول (2) نشان داد دروس با عناوین مختلف در مقولههای یکسان قرار میگیرند، میتوان نتیجه گرفت این 10 مقوله ممکن است از مهمترین مباحث در برنامهریزی درسی آموزش هنر باشند. نکتۀ جالب توجه این است که تنها مقولهای که هیچ کدام از دروس اصلی مشترک در آن قرار نمیگیرند، مقولۀ «مبانی فرهنگی» است. این مقوله میتواند بر اساس نیازهای اختصاصی هر جامعه در قالب دروس اختیاری با محتوای متناسب با فرهنگ و هویت کشور هدف تعریف و در برنامۀ درسی این رشته ارائه شود.
جدول 3: دروس مشترک رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاههای منتخب (منبع: نگارندگان)
Table 3: Common courses in the field of art education, master's degree in selected universities (source: authors)
|
شماره |
عنوان درس |
|
1 |
برنامۀ درسی در آموزش هنر |
|
2 |
هنر و فناوری رسانهای جدید |
|
3 |
مبانی تاریخی - اجتماعی آموزش هنر |
|
4 |
روش پژوهش و اقدامپژوهی |
|
5 |
مبانی آموزش هنر |
|
6 |
تاریخ هنر |
|
7 |
مطالعات میدانی در آموزش هنر (موزه، مدرسه) |
|
8 |
کارآموزی |
|
9 |
موضوعات معاصر در آموزش هنر |
|
10 |
مباحث متنوع در آموزش هنر |
|
11 |
پایاننامه |
|
12 |
کارگاه |
|
13 |
سمینار |
|
14 |
رشد هنرمندانه (هنری) |
|
15 |
یادگیری در افراد استثنایی |
|
16 |
مطالعات مورد نیاز در آموزش معلمی |
|
17 |
یادگیری و شناخت در آموزش هنر (نظریههای یادگیری) |
نکتۀ دیگری که میتواند در تدوین رشتۀ آموزش هنر راه‌گشا باشد این است که «رتبهبندی دروس مشترک بر مبنای پرتکرارترین تا کمتکرارترین آنها، چگونه میتواند باشد؟». در واقع، این مسئله که کدام دروس از کدام مقولهها بیشترین کاربرد را در این رشته دارند نشان از اولویت این دروس در تدوین این رشته دارد. در همین راستا، با تطبیق و مقایسۀ جداول قبل، با هدف شناخت دروس پرکاربرد به‌ترتیب اولویت، پرتکرارترین دروس و میزان فراوانی هر درس مطالعه و نتیجۀ آن در جدول (4) ارائه شد. این جدول، علاوه بر عنوان درس و دانشگاههای محل ارائۀ این دروس، شمارۀ مقولۀ درس که در جدول (1) آمده است را نیز نشان میدهد که میتواند اولویت مقولههای درسی را نیز مشخص کند.
نتایج جدول (4) نشان‌دهندۀ اهمیت و اولویت این دروس در دانشگاههای برجستۀ دنیا برای ارائه و تدریس است. این جدول بیانگر آن است که پس از پایاننامه، دروسی مانند روش پژوهش و اقدامپژوهی، برنامۀ درسی در آموزش هنر، سمینار، مبانی آموزش هنر، موضوعات معاصر در آموزش هنر، هنر و فناوری رسانهای جدید و مبانی تاریخی - اجتماعی آموزش هنر و تاریخ هنر در رتبههای بعدی قرار دارند و بیشترین اهمیت را به خود اختصاص دادهاند. بررسی و تطبیق این جدول با جدول (2) میتواند اولویت مقولههای برنامۀ درسی بر مبنای بیشترین تعداد تکرار درس در بین دانشگاههای منتخب را مشخص کند که به شرح زیر است:
اولویت اول: مقولۀ شمارۀ 11 (پایاننامه)، اولویت دوم: مقولۀ شمارۀ 2 (روش پژوهش) و مقولۀ شمارۀ 10 (برنامۀ درسی و آموزش)، اولویت سوم: مقولۀ شمارۀ 9 (دروس کارگاهی هنر)، اولویت چهارم: مقولۀ شمارۀ 8 (مبانی و نظریهها در آموزش هنر) و مقولۀ شمارۀ 4 (فناوری و مباحث روز در آموزش هنر)، اولویت پنجم: مقولۀ شمارۀ 4 (فناوری و مباحث روز در آموزش هنر)، مقولۀ شمارۀ 3 (دروس تاریخی و فلسفی) و مقولۀ شمارۀ 1 (دروس هنر)، و در نهایت اولویت ششم به مقولۀ شمارۀ 1 (دروس هنر)، مقولۀ شمارۀ 9 (دروس کارگاهی هنر)، مقولۀ شمارۀ 5 (مباحث یادگیری و روانشناسی) و مقولۀ شمارۀ 7 (روش تدریس و تربیت معلم) اختصاص دارد.
جدول 4: رتبهبندی دروس مشترک (منبع: نگارندگان)
Table 4: Ranking of common courses (source: authors)
|
رتبهبندی دروس (بیشتر به کمتر) |
عنوان درس |
عدد مربوط به مقوله در جدول (2) |
دانشگاهها |
|
1 |
پایاننامه |
11 |
Boston- Kent state- Indiana- UF- Concordia- British Colombia- Cincinnati |
|
2 |
روش پژوهش و اقدام پژوهی |
2 |
Pennstate- UF- British Colombia- Cincinnati- Concordia- Stellenbosch |
|
2 |
برنامۀ درسی در آموزش هنر |
10 |
|
|
3 |
سمینار |
9 |
|
|
4 |
مبانی آموزش هنر |
8 |
|
|
4 |
موضوعات معاصر در آموزش هنر |
4 |
|
|
5 |
هنر و فناوری رسانهای جدید |
4 |
|
|
5 |
مبانی تاریخی - اجتماعی آموزش هنر |
3 |
|
|
5 |
تاریخ هنر |
3 |
|
|
5 |
مطالعات میدانی در آموزش هنر (موزه، مدرسه) |
1 |
|
|
5 |
مسائل متنوع در آموزش هنر |
4 |
|
|
6 |
کارآموزی |
1 |
|
|
6 |
کارگاه |
9 |
|
|
6 |
رشد هنرمندانه (هنری) |
1 |
|
|
6 |
یادگیری در افراد استثنایی |
5 |
|
|
6 |
مطالعات مورد نیاز در آموزش معلمی |
7 |
|
|
6 |
یادگیری و شناخت در آموزشهنر (نظریههای یادگیری) |
5 |
نکتۀ مهم دیگری که قبلاً هم اشاره شد این است که مقولههای پرتکرار تمامی مقولههای دروس ارائه‌شده در رشتۀ آموزش هنر به‌جز مقولۀ «مبانی فرهنگی» (مقولۀ ردیف 6 در جدول 2) را در بر میگیرند. این امر نشان‌دهندۀ این نکتۀ بسیار مهم است که مقولۀ فرهنگی توسط هر دانشگاه و متناسب با نوع فرهنگ و نگاه آن جامعه به مقولۀ هنر و انتظارات موجود از تربیت آموزگار هنر تدوین و ارائه میشود و خاص همان کشور است و به همین دلیل، نمونه‌ای مشابه در دانشگاههای دیگر ندارد. در عوض، دروس مرتبط با همین مقوله (مبانی فرهنگی) بیشترین تعداد تکرار در بین دروس اختیاری[4] در دانشگاههای منتخب را دارند؛ حال آنکه دروس مندرج در جدول (4) همگی جزو دروس اصلی و تخصصی این رشته به حساب می‌آیند.
بحث و نتیجه‌گیری
در پایان و با توجه به یافتههای پژوهش، به نظر میرسد آموزش هنر از جایگاهی پراهمیت در دنیا برخوردار است؛ اما متأسفانه در کشور ما در مقایسه با برخی از کشورها هنوز جای پژوهش در این زمینه خالی است و آموزش هنر را در سطحی فرعی از برنامهریزی درسی قرار داده است. از طرفی، یکی دیگر از معضلات مهمی که در عرصۀ هنر به ویژه برای معلمان تازه‌کار وجود دارد نبودن منبع علمی معتبر و کافی در زمینۀ چگونگی آموزش و روش تدریس هنر در حوزههای مختلف است. بنابراین، وجود یک برنامۀ درسی منسجم و دقیق که یک رشتۀ مستقل تحت عنوان آموزش هنر را تشکیل دهد و هدف اصلی آن تربیت و پرورش معلم هنر باشد، میتواند راه‌گشایی بسیار خوب برای برطرف کردن این مشکل و به دنبال آن پرورش علمی و صحیح فراگیرانی باشد که در ردۀ سنی گوناگون تحت تعلیم فارغ‌التحصیلان رشتۀ آموزش هنر قرار میگیرند. پرسشی که در این پژوهش مطرح شد این بود که برنامه درسی رشتۀ آموزش هنر در مقطع کارشناسی ارشد در کشورهای دیگر چگونه است و بر اساس مطالعۀ تطبیقی، چه دروسی را میتوان برای تأسیس این رشته در ایران پیشنهاد داد. برای دستیابی به پاسخ این پرسش، با بررسی 90 عنوان درسی در 18 دانشگاه واجد رشتۀ آموزش هنر، با رویکرد تطبیقی به شیوۀ جُرج برِدی، بر مبنای محتوای قابل دسترس برخی از دروس اصلی، تعداد 11 مقوله استخراج شدند که میتوانند کلیۀ دروس این رشته را در بر گیرند؛ اما این مقولهها دارای اهمیت و ارزش یکسان نیستند. بر اساس تعداد دروسی که در هر یک از این مقولهها قرار گرفتهاند، این نتیجه حاصل شد که مقولۀ دروس هنر و پس از آن مقولۀ روش پژوهش از تکرار و در نتیجه اهمیت بیشتری برخوردار هستند. همچنین، نتیجۀ تطبیق و تفسیر اطلاعات به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان میدهد مقولههای پایاننامه، روش پژوهش، برنامۀ درسی و آموزش، دروس کارگاهی هنر، مبانی و نظریهها در آموزش هنر، فناوری و مباحث روز در آموزش هنر، دروس تاریخی و فلسفی، دروس هنر، مباحث یادگیری و روانشناسی، روش تدریس و تربیت معلم بیشترین اهمیت را در بین مقولههای دروس ارائه‌شده در این دانشگاهها دارد. در نهایت، این گونه به نظر میرسد که نتایج حاصل از جدول (4) اولویت اصلی به عنوان مواد درسی ضروری را برای تدوین رشتۀ آموزش هنر داراست. همچنین، از میان دروس جدول (3) میتوان دروسی را انتخاب و با توجه به نیازهای جامعۀ ایران، آنها را در قالب مواد درسی تخصصی مناسبسازی کرد. نتایج جداول (1)، (2)، (3) و (4) میتواند راهنمایی مناسب برای شورای برنامهریزی درسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) و نیز دانشگاههای هنر سطح کشور باشد.
با توجه به یافتههای تطبیقی مرتبط با رشتۀ آموزش در دانشگاههای منتخب، امید است که یافتههای این پژوهش گامی هرچند کوچک در راستای ایجاد رشتۀ کارشناسی ارشد آموزش هنر در دانشگاههای هنر کشور - همانند دیگر دانشگاههای بین‌المللی - باشد.
[1] Art Education
[2] Three Angulation
[3] George Brady (1928-2019)
[4] برای مطالعۀ بیشتر و دستیابی به لیست دروس اختیاری دانشگاههای منتخب به فصل چهارم از رسالۀ دکتری پژوهشگر در دانشگاه هنر اصفهان مراجعه کنید.
)